اختصاصی قدس آنلاین - ساحل عباسی/ بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر در مشهد مقدس جمعیت حاشیه نشین وجود دارد؛ جمعیتی مهاجر از روستاها.  

جمعیتی که به دلیل عدم برخورداری از امکانات اقتصادی از شهرها به حاشیه شهرها رانده شده اند و خود را نیازمند مساعدت و یاری ارگانهای حمایتی دولت می بینند.

 در این بین کودکان وزنان آسیب پذیرترین اقشار جمعیتی حاشیه نشینان به شمار می روند. نوجوانان وجوانانی که با استفاده مطلوب و بهینه از ظرفیت های بالقوه آنها می توان آینده ای متفاوت از آنچه در حاشیه شهرها در انتظارشان است را برایشان ترسیم کند.

دکتر کمال الدین حسینی معاون اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان رضوی در گفت وگوی پیش رو با رویکرد دارایی مبنا درصدد است تا نوع نگاه مسئوولین و مردم حاشیه نشین را به زندگی اجتماعی تغییر دهد تا آینده ای روشن در انتظار این قشر آسیب پذیر باشد.  

دکتر سید کمال الدین حسینی، مدیر کل اجتماعی استانداری خراسان رضوی با بیان اینکه رویکرد نیاز مبنا اساس افزایش آسیبهای اجتماعی بخصوص حاشیه نشینی است گفت: «متاسفانه در جریان توسعه درون زا به موضوع کالبدهای روستایی و شهری نداشته ایم بخصوص در ساختار روستاها نتوانستیم برای مردم روستا ماندگاری بیشتری ایجاد کنیم. متاسفانه این مساله ریشه در درآمدهای نفتی کشور دارد. از دهه ۵۰ به بعد با افزایش درآمد نفتی دولت رویکرد نیازمدارانه در محیط های روستایی و شهری فارغ از آسیبهای احتمالی آن تقویت شد،  در حالی که در کنار رویکرد نیازمبنا رویکرد ارزشمند دیگری با عنوان دارایی مبنا وجود دارد که مورد غفلت قرار گرفته است.

وی دراین باره  افزود: در رویکرد دارایی مبنا، دارایی های محیط و مردم مورد توجه و شناسایی قرار می گیرد در حالی که در رویکرد نیاز مبنا افراد به رفع احتیاجات از طریق  درآمدهای نفتی امیدوار می شوند.

این مساله یکی از مهمترین اشکالات در استراتژی های ما در جوامع روستایی و شهری است. چنین رویکردی به جای توانمند سازی و عدم وابستگی مردم مناطق محروم و حاشیه نشین آنها را همواره به دولت وابسته می کند.

مدیر کل اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان رضوی با اشاره به عمده ترین دلایل مهاجرت روستاییان و حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ گفت: توجه به رویکردهای نیاز مبنا و افزایش رفاه در زندگی شهری و توسعه یافتن شهرها،  روستاییان را از بافت های روستایی جدا کرد. دراین رویکرد روستاییان به دنبال دریافت رفاه وامکانات از جامعه روستایی به سمت شهرها مهاجرت کرده و به دلیل عدم توانایی همسانی اقتصادی با جامعه شهری حاشیه نشین می شوند.

هر چند دولت در  روستاها امکاناتی از قبیل آب، برق،  گاز، تلفن و مدرسه ایجاد کرده که در جای خود خوب و قابل تحسین است اما از مساله اقتصاد و معیشت روستاییان به شدت غفلت کرده است. در پی چنین غفلتی به یک باره شاهد موج مهاجرت روستاییان به شهرها برای برخورداری بیشتر از مسائل اقتصادی و معیشتی بوده ایم. متاسفانه نتیجه برنامه ریزی های غیر اصولی برخورداری روستاییان از امکانات توسعه ای شهری مهاجرت های بی رویه به حاشیه شهرها بوده است.

دکتر حسینی با بیان نوع دیگری از حاشیه نشینی شهروندان ساکن شهرهای بزرگ گفت: مساله حاشیه نشینی و زندگی در حاشیه شهرها تنها مختص روستاییان مهاجر نیست. متاسفانه به دلیل افزایش قیمت ها و تورم در شهرها،   کسانی که تا پیش از این در بافت اصلی شهرها زندگی می کردند مجبور به عزیمت به حاشیه شهرها می شوند. متاسفانه حاشیه هایی که چنین مهاجرانی در آن زندگی می کنند حاشیه هایی است که در محدوده شهرها قرار ندارد، از این رو این دسته از حاشیه نشینان رانده شده از مرکز شهر نیز به گروه های نیاز مبنا افزوده می شوند بنابراین به دنبال تامین امکانات در حاشیه شهرها هستند.

حسینی خاطر نشان کرد: تامین حاشیه نشینان در حاشیه شهرها و برخورداری آنها از امکانات توسعه ای شهری منجر به تشویق سایر روستاییان برای مهاجرت و حاشیه نشیبنی می شود. افراد مهاجری که به حاشیه شهرها آمده و زمین هایی را خریداری کرده اند با ساخت زمین ها و برخورداری از آب و برق وگاز توانسته اند دارایی شان را نسبت به آنچه در روستا داشته اند افزایش دهند. از این رو الگویی برای سایر روستاییان می شوند. از سوی دیگر در مراکز شهرها افرادی هستند که معتاد می شوند و چون قادر به ادامه زندگی در شهر نیستند به خیل حاشیه نشینان می پیوندند. بنابراین به نوعی ما  دو گروه حاشیه نشینان روستایی و شهری داریم که البته این دو گروه در برخی موارد با هم متفاوت هستند.

کمال الدین حسینی افزود: متاسفانه با حاشیه نشینی روستاییان و ساکنان شهرهای بزرگ اتفاقات غیر قابل هضمی رخ می دهد. در چنین محیطی نه می توان انتظار رعایت ضوابط زندگی شهری را داشت نه به حفظ  فرهنگ روستایی امیدوار بود، بنابراین عدم تجانس در این گروه ها به شدت دیده می شود. عدم تجانس یاد شده منجر به افزایش آسیبها در هر دو گروه روستایی و شهری حاشیه نشین می شود. واقعیت این است که اینک در بسیاری از کلان شهرها مثل شهر بزرگ مشهد شاهد حاشیه نشینی هایی هستیم که هرسال هم بر تعداد آن افزوده می شود.

مدیر کل اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان رضوی با عدم موفقیت نگاه نیاز مبنا اظهار داشت: یقینا نمی توان از کنار مساله حاشیه نشینی رد شد. از سوی دیگر رویکرد نیاز مبنا نیز حلال مشکلات نبوده است. حال اگر بتوانیم رویکرد دارایی محور را مبنا قرار دهیم می توانیم به جمعیت قابل توجه حاشیه نشینان توجه کنیم. پر واضح است که حاشیه نشینان نیز از ظرفیت های بالای بالقوه ای برخوردارند که نیازمند شناسایی است. برای مثال عرض می کنم یکی ازمشکلات حاشیه شهرها بافت های فرسوده است. بی شک دولت هر چه قدر برای حل مشکلات مناطق حاشیه نشین هم توان داشته باشد و هزینه کند باز هم بسیاری از مشکلات برجای خود باقی می ماند از این رو رویکرد دولت در حال حاضر نسبت به حاشیه نشینان تغییر کرده است. در رویکرد جدید سعی شده با استفاده از ظرفیت خانه های محلات و شوراهای اجتماعی از ظرفیت مردم حاشیه نشین برای رفع مشکلات آنها استفاده شود. مثلا اگر می خواهیم پایگاه بسیج در مناطق حاشیه نشین ایجاد کنیم نوجوانان و جوانان همان منطقه را تشویق کنیم که عضو بسیج محله خود شوند. هر چند دراین مناطق هم تعدادی معتاد هستند اما نباید از ظرفیت انسان های توانمند وسالم غافل شد. بی شک بسیاری از مردم حاشیه نشین خواهان زندگی سالم اجتماعی هستند از این رو دولت درصدد است تا با استفاده از خود مردم این مناطق زندگی اجتماعی آنها را بهبود بخشد.

وی در این باره افزود: تجربه های جهانی نشان می دهد رویکرد دارایی مبنا در تغییر رویکرد و بهبود زندگی اجتماعی حاشیه نشینان موثر است. کشور "پرو" چهل سال پیش یکی از پر حاشیه نشینان دنیا بود بگونه ای که تعداد حاشیه نشینان این کشور به دلیل عدم وضعیت مطلوب اقتصادی در سر خط خبرها قرار داشت. مسئوولان پرو تصمیم گرفتند تا با توجه به رویکرد دارایی مبنا مشکلات محلات حاشیه نشین را از طریق ساکنان آن حل کنند که  در کاهش حاشیه نشینی بسیار موثر واقع شد. خوشبختانه چنین رویکردی در کشور مورد توجه مدیران ومسئوولین واقع شده و این مساله در شهر مقدس مشهد دنبال می شود.

دکتر حسینی با اشاره به فعالیت های اشاره شده گفت: مثلا در خصوص اعتیاد سه دسته در این حوزه قرار می گیرند.   گروه اول کسانی هستند  که در معرض اعتیاد هستند، گروه دیگر معتادنی که در چرخه زندگی هستند و گروه کارتن خوابها که در حاشیه شهر زندگی می کنند. رویکرد پیشگیرانه مختص کسانی است که درمعرض اعتیاد قرار دارند. رویکرد حمایت مدارانه مختص گروهی است که در شرایط معمولی زندگی به استعمال مواد مخدر روی آورده اند و رویکرد یاری مدارانه نیز برای گروه کارتن خوابها در نظر گرفته شده است. در حال حاضر تشکل های قابل توجهی در مشهد مجوز فعالیت داشته اند. به طور مثال یکی از تشکل ها موفق به بهبودی چهارصد معتاد شده و تشکلی که توانسته یکصد و بیست کارتن خواب را به زندگی معمولی و بدون مواد مخدر بازگرداند، در مواردی هم برای آنها اشتغال ایجاد شده است.  بی شک تمامی فعالیت های یاد شده اثرات مثبت و سازنده ای در نحوه زندگی حاشیه نشینان داشته است. توانمند سازی و ارتقای مشارکت اجتماعی از طریق برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزی، مطالعه و شناسایی اولویت ها از مهمترین برنامه های مورد توجه نهادها و تشکل ها برای کاهش آسیبهای اجتماعی حاشیه نشینان است.

حسینی همچنین افزود: در حال حاضر برای جلوگیری از آسیب های اجتماعی حاشیه نشینان  ۴ میلیارد تومان بودجه به  دستگاه ها اختصاص داده شده است. بهره مندی از ظرفیت مردم مناطق حاشیه نشین،  شناسایی و تقویت سمن ها در حاشیه شهرها و مشارکت مردم در محیط های یاد شده از برنامه هایی است که برای این مناطق در نظر گرفته شده است. راه اندازی چند خانه محله در حاشیه شهر، آموزش مهارت آموزی درمراکز آموزش و پرورش و دایر کردن مراکزی برای جلوگیری از اعتیاد و اشتغال آفرینی از برنامه هایی است که با قوت دنبال می شود. متاسفانه چیزی درحدود  یک میلیون ودویست هزار نفر در شهر مشهد حاشیه نشین هستند. رقم،  رقم بالایی است. از این رو استفاده از ظرفیت های مردمی در حل مشکلات بسیار تاثیر گذار است. مثلا از زنان باسواد ساکن در حاشیه شهرها می توان در سوادآموزی وآموزش سایر زنان وکودکان و افزایش سلامت جسمی آنها استفاده کرد.

کمال الدین حسینی با اشاره به فعالیت  حمایتی از فعالیت های فرهنگی و تفریحی نوجوانان وجوانان حاشیه نشین گفت: از چهار میلیارد تومانی که برای آسیبهای اجتماعی در نظر گرفته شده نود درصد آن به حاشیه شهرها اختصاص داده شده است. در حال حاضر یکی از تشکل های مردم نهاد ما توانسته چهارصد نفر و تشکل دیگر یکصد و بیست معتاد را ترک دهد. توسعه عمرانی در حاشیه شهرها هم به خوبی دنبال شده است. احداث مدارس و ساخت ورزشگاه هایی در حاشیه شهرها و استفاده از ساعات تعطیلی سالن های تربیت بدنی برای ورزش نوجوانان وجوانان حاشیه نشین از جمله برنامه هایی است که با قوت دنبال می شود.

حسینی با اشاره به طرح های صورت گرفته در پایان خاطر نشان کرد: خوشبختانه تشکل ها در ۱۷محور مشغول فعالیت و خدمات رسانی  هستند. حوزه های حقوقی برای ارائه خدمات مشاوره ای رایگان به مردم این مناطق،  استفاده از قانون مجازات به جای حبس برای جرم های کوچکی که باید چندین ماه را در زندان بگذرانند از جمله محورهایی است که منجر به کاهش آسیبهای اجتماعی ودوری از محیط زندان است. در این طرح مثلا مجرمانی که به دلیل جرم کوچکی باید چند ماه زندانی شوند به جای رفتن به حبس مجبور به ارائه خدمات اجتماعی به بهزیستی و معلولین می شوند. تشکیل تشکل های محیط زیستی؛ تشکل هایی که نگاه جامعی به موضوع کتاب وکتابخوانی دارند و راه اندازی خانه تشکل ها و ایجاد نظام نامه تعامل دولت و ملت از جمله محورهایی است که نوید کاهش آسیبها را در مناطق حاشیه نشین می دهد.